THỦ KHOA HUÂN
(Chống Pháp từ năm 1859 đến 1875)
Nghìn đời ngưỡng mộ Thủ khoa Huân
Khởi nghĩa bình Tây đã lắm lần
Qua vùng Chợ Gạo kế thu quân
Ngọt lời dụ dỗ đâu nao núng
Khổ chốn lao lung chẳng ngại ngần
Thà chết không theo loài ác quỷ
Nghìn đời ngưỡng mộ Thủ khoa Huân.
LÊ NGỌC PHÁI
Chú thích:
Thủ khoa Huân tên thật là Nguyễn Hữu Huân, sinh năm 1830 tại làng Mỹ Tịnh An, tỉnh Định Tường. Năm 1852, ông đậu thủ khoa kỳ thi Hương tại Gia Định, nên người ta gọi ông là Thủ khoa Huân. Sau đó ông được làm đốc học ở Định Tường. Tháng 6 năm 1862, ông đem nghĩa quân gia nhập với lực lượng Trương Định. Cuối năm 1863, ông rút quân về An Giang, Bộ chỉ huy giặc Pháp gửi tối hậu thư, buộc Tổng đốc An Giang phải giao nộp Thủ Khoa Huân cho họ.
Tháng 8 năm 1864, ông bị kết án 10 năm tù khổ sai và bị đày đi Cayenne, là một thuộc địa của Pháp ở Nam Mỹ. Sau 5 năm tù, ông được ân xá và đưa đến quản thúc tại nhà Tổng đốc Đỗ Hữu Phương, ông trốn về Mỹ Tho họp cùng Âu Dương Lân tiến hành khởi nghĩa lại.
Cuối năm 1874, quân Pháp sai Trần Bá Lộc, Đỗ Hữu Phương đánh vào căn cứ ở Bình Cách. Ông thoát về Chợ Gạo, khoảng tháng 3 năm sau, ông trở lại vùng Tân An để tập hợp lại lực lượng, thì bị bắt vì bị chỉ điểm. Sau khi chiêu hàng không thành, ông bị Pháp kết án tử hình và bị hành quyết lúc 12 giờ trưa ngày 15.4 năm Ất Hợi (tức ngày 19.5.1875) tại Mỹ Tịnh An.
+ Lê Ngọc Phái sưu tầm từ tài liệu lịch sử.
