Miền
Nam là phần lảnh thổ sau cùng và tận cùng về phía nam của nước ta. So
với hai miền kia, quả có nhiều khác biệt. Khác biệt về nhiều thứ như:
con người miền Nam với tánh tình hiền hoà, chơn chất, phóng khoáng hiếu
khách. Đó là về mặt tích cực, về mặt”tiêu cực”
(theo một nghĩa nào đó)thì người miền Nam thích hưởng nhàn, sống hơi an
phận, không thích tranh đấu, bon chen, và vì vậy không biết nhiều mưu
mô, mánh khoé. Và có lẽ vì vậy, mà thưòng bị thua kém phần nào so với
đồng bào nói chung của hai miền kia. Chỉ xin
lạm bàn đôi điều, mà chúng ta đã nhận ra với biết bao thấm thía… Riêng
xét về mặt hình thể, địa thế, mảnh đất miền Nam cũng khác, khác khá
nhiều. Đây là một vùng bình nguyên, thế đất đa phần bằng phẳng, chỉ một
ít có những thế đất cao, như đồi, trảng, giồng.
Tuy nhiên, cũng phải kề một vài tỉnh vơí những ngọn núi không cao
lắm,chỉ khoản dưới ngàn mét như: Chứa Chan, Bà Đen, núi Dinh,Thị Vải và
cụm dãy núi Thất Sơn. Điểm đặc biệt hiếm có của miền Nam là sông nước
mênh mông, do hai hệ thống sông Đồng Nai và Cửu
Long. Thêm vào đó còn có cả những kinh đào, là đặc trưng không có ở
miền khác. Về cư dân, dĩ nhiên cũng có phần khác biệt, vì nơi nầy vốn
xưa có cư dân gốc Cam Bốt, Chàm, người Stiêng, Mạ, Mnông... cùng là
nhóm ngưòi Tàu không nhỏ theo làn sóng đi khai phá
do các lảnh đạo của họ là Mạc Cửu, Trần Thưọng Xuyên... Tất cả đã hoà
quyện thành một "ngưòi Nam” như chúng ta đã biết. Riêng về địa danh,
chúng tôi đã sưu tập, phân tích đúc kết có sàng lọc ,một sự sưu tập chắc
hẳn còn quá nhiều thiếu sót, phiến diện. Về
địa danh thì miền Nam với những đặc trưng như: nhiều tên mang chữ
"cái”, nhiều tên mang chữ kinh, rạch, xẽo, nhiều tên mang âm hưởng ngôn
ngữ bản địa(nhứt là từ tiếng Cam Bốt), cũng như vì kỵ húy hay ước vọng
hoà bình, mang tên "đẹp” như "phú,mỹ, lợi, hưng...
Và điểm đặc biệt khác của miền Nam, về địa danh, còn có ‘miệt’, mà chắc
chắn không có tại hai miền kia.
Phần
tài liệu nầy, chúng tôi trích ra từ một sưu tập khá
dài, chỉ với mục đích góp vui cùng quý đồng hương trong dịp ngơi nghĩ,
cuối tuần. Riêng với các bạn trẻ, cũng là một dịp đễ biết thêm đôi chút
về quê nhà. Thú thiệt, chúng tôi chỉ âu lo, hay đúng hơn là đau đớn vì
biết đâu một ngày nào đó ”Việt Nam tôi đâu,
còn hay đã mất”… Và chắc hẳn, không ai còn quan tâm đến mảnh đất hình
cong chữ S nằm ngạo nghễ trên bờ biển Đông, còn chi mà biết ‘miệt trên,
miệt dưới hay miệt vưòn... mà tài liệu đuợc trình bày ngắn gọn sau đây.
Theo
nhà học giả Paulus Của, trong quyển "Đại Nam Quốc Âm Tự Vị,”
định nghiã miệt là: nhỏ mọn, xứ miền, dảy đất. Theo một giải thích khác,
miệt có thể phát xuất từ hiện tượng đọc "trại ra”, tức biến âm, từ miền đọc trại thành "miệt”
Tại miền Nam có bao nhiêu miệt, còn tùy theo sự phân chia
của vài tác giả. Trước tiên, theo tác giả Nguyễn Vĩnh Long Hồ( Người Long Hồ),trong tài liệu trường thiên mang tên "Đất Phương Nam” (dài trên 2000 trang khổ lớn) đã phân ra các miệt như sau:
-miệt Đồng Tháp :gồm Tân An, Mộc Hóa và Cao Lảnh.
-miệt Vườn :gồm Sa Đéc, Mỹ Tho, Vĩnh
Long, Cần Thơ và Long Xuyên.
-miệt Biển :gồm Gò Công, Bến Tre,
Trà Vinh, Sóc Trăng và Bạc Liêu.
-miệt Thất Sơn :gồm Châu Đốc và Bảy Núi(Thất
Sơn)
-miệt Thứ U Minh :gồm Cà Mau, Chương Thiện và Rạch Giá.
-miệt Hà Tiên :gồm Hà Tiên, Giàng Thành (Kiên Giang) và Phú Quốc.
Miệt
vườn với biết bao cây trái thơm ngon,
như cây dừa xiêm với bao buồng trái nặng trĩu.
Theo một nghiên cứu khác, nhà văn Sơn Nam chia ra các miệt như sau:
-miệt trên :gồm Biên Hòa, Gia Định,Bà Rịa.
-miệt Cao Lảnh :gồm vùng Cao Lảnh ngày nay.
-miệt Đồng Tháp Mười:gồm vùng lòng chảo ĐTM
-miệt Mỹ Vãng :gồm Mỹ Tho, Vĩnh Long.
-miệt Dưới :gồm Rạch Giá,Cà Mau.
-miệt Chợ Thủ, ông Chưỏng :gồm nơi sông Hậu qua sông Tiền,Long Xuyên.
-miệt Xà Tón, Bảy Núi : gồm vùng Thất Sơn, Tri Tôn.
Cũng
cần ghi nhận là vùng miền Đông Nam Phần hầu như ít xếp vào các miệt, có
chăng là chỉ được gọi chung là "miệt trên” mà thôi. Trong dân gian,
người ta còn thoãi mái, đặt thêm những miệt nữa, thí dụ người dân ở miệt
miền Tây, có thể gọi vùng từ Sài gòn trở lên
là "miệt trên”, hay ngược lại. Thêm nữa, sự phân chia miệt cũng chỉ
tương đối, như xếp tỉnh Bến Tre vào”miệt biển " cũng không hoàn toàn
chính xác, vì tỉnh nầy phần giáp biển, nhưng cũng là tỉnh có những vườn
trái cây nổi tiếng như Cái Mơn. . .
Ngoài
ra, cũng còn một cách chia đơn giản các miệt như sau:
a/ Miệt vườn :gồm gọi chung các nơi cao ráo,có vườn cây ăn trái ven sông Tiền, sông Hậu thuộc tỉnh Sa Đéc, Vĩnh Long, Mỹ Tho, Cần Thơ.
Đề
cập đến miệt vườn, người ta không thể không kể sơ qua về những trái cây
rất thơm ngon, hầu như cả miền Tây và một vài tỉnh miền Đông, nơi nào
cũng có không ít thì nhiều. Ngày nay, tại "xứ người” đã xuất hiện nhiều
cây ăn trái giống hệt như tại quê nhà, nhưng
mà, dường như cũng còn gì đó khan khác thật khó tìm thấy, có phải
chăng đó là hương vị quê nhà... Sau đây là một số vườn khá nổi tiếng, ta
hãy nhìn lại một vài cây ăn trái thân quen mà bao năm qua ít có dịp
nhìn lại
-Vườn
trái cây An Bình thuộc huyện Long Hồ (Vỉnh Long).
Hình một cây chôm chôm (nơi vườn trái câyAn Bình).
Tại tỉnh Vỉnh Long, khá nhiều vuờn cây ăn trái như ở
cái Vồn, An Bình. Tại những khu vưòn nầy, cũng có đủ các loại cây trái
thơm ngon, như : chôm chôm, xoài, và đặc biệt có giống bưởi Năm Roi,
bưởi da xanh. Nhắc đến tên Long Hồ, người ta
bỗng như nghe văng vẳng đâu đây những câu ca ngọt lịm của”ông Cò quận
Chín’.
-Vườn trái cây Mỹ Khánh, huyện Phong Điền-Cần Thơ.
Đi từ Cần Thơ về hướng Sóc Trăng, chỉ khoản
6 km.Các vườn vùng nầy có trồng trên 20 loại trái cây như mận, xoài,
chôm chôm, dâu... và đặc biệt quít đường. Nhìn hình bên dưới, khách du
có còn nhìn những chùm quít vàng tươi, hay gương
mặt trăng trắng xinh xinh của gái miệt vườn.
Hình cô gái đang hái quít đường.
-Vườn trái cây Vĩnh Kim, huyện châu thành,Tiền Giang.
Đặc biệt đây có loại vú sửa lò rèn, trái tròn căng,
vỏ mỏng, thơm ngọt. Ngoài ra còn sầu riêng, chôm chôm, bưởi. . . Xin lạm
bàn về vú... sửa và cách ăn vú sửa, trước tiên về phân lọai, có vài
loại khác nhau như: trái màu tím, hay màu mở
gà vàng ươm, trái tròn căng hay hơi thon dài; nhưng mà cho dù màu sắc
hay hình dáng có khác, bên trong vú sửa cũng cùng tràn đầy sửa ngọt. Đặc
biệt, cách ăn vù sửa đúng nhứt là phải... xoa bóp vài lượt và nắm kéo
cái cuống núm, xong kê miệng vào nút từ từ.
Nhớ đừng nút nhanh và mạnh quá, không khéo coi chừng sửa tràn ra dính
cả mồm. Đấy, ăn vú sửa có cái thú là vậy.
Vú sửa lò rèn
Nơi xã Vĩnh Kim-Tiền Giang.Tại đây, có ngôi chợ
Mà hầu hết là mặt hàng vú sửa.
Cũng
nhân đây, cần ghi nhận đôi chuyện xưa và nay thật vô cùng đáng nhớ.
Chuyện xưa là cũng tại gần vùng nầy có con sông "Rạch Gầm”, nơi vua
Quang Trung đã đánh tan đội quân Xiêm La (Thái) với 50.000 quân. Chuyện
nay, chỉ cách đây khoản trên 40 năm, tại gần nơi
nầy có căn cứ Đồng Tâm, bản doanh của sư đoàn 7/BB Việt Nam Cộng Hoà.
Vào trưa ngày 30/4/1975, chuẩn tướng Trần văn Hai, tư lệnh sư đoàn đã
anh dũng tuẩn tiết. Trước khi nổ súng tự sát, ông đã nhờ người mang về
cho mẹ số tiền lương khoản 75.000 đồng VN thời
đó. Thật là một vị tướng anh hùng, thật là một đứa con hiếu thảo ngàn
đời đáng mến mộ tôn thờ (Xin xem chi tiết cũng trong thiên tài liệu nầy)
-Vườn trái cây Cái Bè-Tiền Giang.
Tỉnh Tiền Giang, Mỹ Tho hay Định Tường cũ, là nơi
đồng bằng sông nước. Tại nơi nầy, cây trái vườn tược sum xuê, đặc biệt
nơi Cái Bè, nhiều loại trái cây thơm ngon, đặc biệt có xoài cát Hoà Lộc.
Chỉ cách Sài gòn trên dưới 70 km, đây là vựa
trái cây lớn nhứt đồng bằng sông Cửu.
Cây mít sai trái
(Vườn ở huyện Cái Bè-Tiền Giang).
-Vườn trái cây Cái Mơn-Chợ Lách-Bến Tre:
Vốn
được bao bọc bởi 4 bề sông nước (sông Cổ Chiên và Hàm
Luông) với biết bao cây trái thơm ngon, đặc biệt là giống sầu riêng cơm
vàng hạt lép. Đây được đánh giá là nơi sản xuất cây giống lớn nhứt Việt
Nam. Cũng nên nhắc lại, Cái Mơn là sinh quán của một nhân vật thật vô
cùng nổi tiếng. Đó là nhà bác học Trương
Vĩnh Ký, ông là người có công hiệu đính, hoàn thiện hơn chữ quốc ngữ,
để được trở thành một thứ chữ tiện lợi cho chúng ta. Riêng về chuyện cây
trái, theo tài liệu có ghi, ông họ Vĩnh khi sang học tại các nơi nơi tu
viện tại Cam Bốt, Mã Lai... khi đi về đã
mang một số cây giống, gíúp cải thiện cây trái tốt tươi và thom ngon
của miệt Cái Mơn.Cũng nhân đây, lại nói về công lao và sự "bất công” của
văn học sử miền Nam. Tại miền Nam, qua một thời gian dài, chẳng hiểu do
đâu mà nhiều nhân tài văn học ,trong đó đặc
biệt văn hào Trưong Vĩnh Ký và nhà văn Hồ Biểu Chánh đã bị " đối xử
bất công”,đã bị "cho việt vị” hàng nhiều thế hệ. Công lao và văn tài của
hai vị miền Nam nầy đã chỉ được giảng dạy rất hạn chế và "sơ sài” trong
giới học sinh trung học và cả đại học.
Hình cây Sầu Riêng
Nơi vuờn trái cây Cái Mơn-Bến Tre.
-Vườn trái cây Lái Thiêu- Thuận An-Bình Dương
Chỉ cách Sài gòn khoản 20 cây số,rất tiện đi về trong
ngày. Tại khu vực nầy, khá nhiều vườn với những trái cây thơm ngon như:
xoài, dâu, chôm chôm, sầu riêng, măng cụt... Du khách có thể vào vườn,
tự hái trái hoặc nhờ cả những chủ vườn cung
cấp cho mình những bữa ăn đồng quê... Tóm lại, đi vườn trái cây Lái
Thiêu là một buổi picnic vô cùng thú vị.
Dâu Lái Thiêu
Ngoài những vườn vừa nêu, cũng còn nhiều nơi khác như miệt
Long Thành. (Long Khánh), Kế Sách(Ba Xuyên).Nha Mân (Sa Đéc). . .
b/-miệt đồng(ruộng):gồm các vùng tương đối thấp, ít có vườn, và nhiều đồng ruộng như: Sóc Trăng, Long Xuyên, Chương Thiện...
c/-miệt thứ:
:gồm vùng "lâm sắc”(theo sách Đại Nam Nhứt Thống Chí)mà dân địa phương
gọi là miệt thứ, là vùng ven u minh ,gồm Rạch Giá, Cà Mau và phần nào
Bạc Liêu.Gọi là miệt thứ, vì vùng nầy có 10 con rạch mang thứ tự từ thứ
số một..., con rạch thứ 10 chảy ra biển.
Đây là vùng xa xôi, hiền từ, quê mùa.
Vào thời xa xưa, con gái miệt vườn, gả về miệt thứ u minh, ngồi buồn nhớ quê nhà, cất lên lời ca áo não:
Đêm đêm ra đứng hàng ba,
Trông về quê mẹ, lệ sa buồn buồn
Sương khuya ướt đẩm giàn bầu
Em về miệt thứ bỏ sầu cho ai.
Ngày nay, phương tiên giao thông rộng mở, miệt thứ
không còn là nơi "muổi kêu như sáo thổi. . ", nhưng xin hỏi mấy ai không
mềm lòng,buồn chết được, khi nghe ca sĩ Phi Phung nỉ non bài "em về
miệt thứ”. Người ta không biết,”em” Phi Nhung
về miệt thứ có ai cùng về;nếu chưa chắc không ít người tình nguyện về
theo. Đề cập đến miệt, người dân miền Tây có suy nghĩ khá ngộ, từ ”miệt
đồng” đôi khi cũng dùng để chỉ những dân "quê mùa”, nhưng chỉ với hàm ý
đùa cợt, không phải quá khinh khi.
Trong một tác phẩm mang tên”Văn Minh Miệt Vườn”, tác
giả nhà nghiên cứu Sơn Nam cũng đề cập nhiều khía cạnh về nét văn minh
nầy. Được biết tài liệu trên xuất bản trước năm 1975, và sau nầy có tái
bản với vài thay đổi, kể cả những "thay
đổi” ngay con người của ông ấy. Thật đáng tiếc vô cùng. Bỏ qua những
"xu thế” đáng tiếc nơi con người Sơn Nam, tác giả đã nêu lên một nhận
xét mà chúng ta dễ dàng chấp nhận, là những "cáí hơn” của miệt vườn (so
với miệt đồng). Đó là:
-miệt vườn có nhiều huê lợi hơn(làm vườn khoẻ, nhẹ nhàng. . ), nhưng thu lợi nhiều hơn
-đất vườn cao hơn đất ruộng là lẽ đương nhiên vì phải cho cây trái không bị úng thủy.
-và
đặc biệt con gái miệt vườn đẹp và trắng hơn, vì không phải lội xuống
bùn xình,dải dầu mưa nắng. Cụ thể như con gái thuộc vùng Nha Mân (Sa
Đéc) đẹp có tiếng. Đây chỉ là trên cơ bản, nhiều khi con gái miệt ruộng
lại "rắn rỏi, mặn mà "hơn. Riêng những chàng trai
nông dân, đặc biệt miền Tây sông nước, ngày xưa cách đây khoản nửa thế
kỷ, đa số chỉ quên với ruộng vườn. Nơi miệt đồng, miệt ruộng như Sóc
Trăng, trai lớn lên chỉ biết làm ruộng mà thôi. Tánh tình thiệt thà chơn
chất trong mọi thứ, kể cả chuyện "ghẹo gái’
như một chàng trai miệt Ngả Năm với lời tỏ tình thật dễ thương, qua
bài:
GHẸO NGƯỜI DƯNG
Xông Ngả Năm chải dìa năm ngả
Tui dí em chắc có lươn diên
Mới gặp đả thấy thuông liền
Mến người dân dả, chớ gái thị thiền thiếu chi. . .
Nói ga, chỉ xợ em cười
Tui đây chỉ thích những người gái quê
Mùi dầu dừa,tui gất mê
Mê luôn cả mái tóc thề của em.
Gái thị thiền,tui hổng ham
Cưới dìa hỏng biết chịu làm... guộng không ???
Hay là chỉ biết ngồi không
Lo xửa bóng xắc, buồn lòng tía tui.
Em ơi, đây có mấy lời,
Tui ti ít học, nhưng người xiêng năng
Mần guộng dỏi nhứt chong làng,
Mấy thằng chạc tủi, hổng bằng tui đâu.
